Select Page

Francisco de Goya

O pintor d’almas

Fuendetodos, 1746 – Bordes, 1828

A meyaus d’o sieglo XVIII naixió en un chicot lugar aragonés un d’os pintors más zelebres de toz os tiempos. A suya popularidat ye uei universal. Ye conoixiu en cualsiquier rincón d’a planeta, dende Alaska ta Australia y dende Chile ta Chapón.

Ye considerau como o primer “pintor moderno”, no nomás que a la ora de triar os suyos temas sino tamién en a suya traza d’afrontar-los, con un nuevo parlache artistico. As suyas obras sirvioron de guía ta la más gran parte d’os movimientos esteticos d’os sieglos XIX y XX: o Romantizismo, l’Impresionismo, l’Expresionismo, o Simbolismo, o Surrealismo… Y seguramén sía un d’os artistas d’o pasau que más influiga en os creyadors autuals.

Anque estió a o servizio d’os poderosos y atendió as suyas petizions, en as suyas composizions más intimas reveló os abusos, a ignoranzia, o fanatismo y a degradazión moral que istos alimentaban. Metió debán de os uellos d’os espeutadors eszenas d’inigualable polideza pero tamién os aspeutos más terribles y foscos de l’alma umana.

Vida

Iste pintor, Francisco de Goya, vinió a o mundo en 1746 en Fuendetodos, a uns pocos kilometros de Zaragoza, ziudat en a cuala transcorrió tota a suya infanzia y choventut. En a capital aragonesa estió alunno d’una prestichiosa escuela d’arte, endrezada por o zaragozano José Luzán. Y dimpués se presentó en cuantas ocasions a concursos organizaus en Madrit ta seguir a suya formazión en a Real Academia de Bellas Artes de San Fernando, anque sin d’esito. Os suyos eixerzizios no cuacoron y as plazas en chuego las obtenioron otris. Dezidió alavez marchar-se ta Italia ta seguir aprendendo. Y en Roma pasó dos años que le sirvioron ta conoixer o que eban feito os mayestros d’o pasau y o que yeran fendo os artistas más destacaus d’a suya epoca.

Dezaga d’a suya tornada ta Zaragoza, se casó y obtenió ya importans encargos, sobre tot de pinturas molimentals sobre parez, en as cualas  podió exibir tot l’aprendiu. Decoró una vuelta en a basilica d’o Pilar, a d’o coreto, con anchels que adoran a Dios y dimpués recreyó cuantos pasaches d’a vida d’a Virchen en a cartuxa d’Aula Dei. No tardó en convertir-se en un d’os pintors más apreziaus d’Aragón. Manimenos, en 1775 dezidió tresladar-se ta Madrit ta trunfar en a corte aduyau por Francisco Bayeu, o chirmán d’a suya muller.

Obra

Prenzipió pintando cartons con eszenas protagonizadas por personaches populars, que serviban de modelo ta la confezión d’os tapizes con que s’adornaban os palazios reals. Tornó ta Zaragoza ta pintar a lo fresco una cupula d’o Pilar, pero o que fazió no estió apreziau y tornó ta Madrit. Allí, a bonico, o suyo prestichio estió aumentando y obtenió cargos cada vez más importans a o servizio d’o rei. Pintó cuadros de tema relichioso y, mirando de replecar a suya personalidat, retrató a os monarcas, a beluns d’os suyos ministros, a miembros d’a nobleza, a militars, a ricos comerzians y a inteleutuals de renombre relazionaus con as ideas d’a Ilustrazión, que él compartiba y que pretendeban modernizar o país y quitar-lo d’o rezago economico y inteleutual en o cual se trobaba.

A la suya vez, encomenzó a elaborar por a suya cuenta gravaus, fazils de reproduzir y espardir. En 1799 metió a la venda una serie d’invenzión propia, os Conzietos, en a cuala creticaba de traza satirica os mals d’a soziedat española. Denunziaba vizios y costumbres nozivos, asinas como a profesionals incompetens (medicos, mayestros…) y a personaches nozivos (nobles decadens, sazerdotes fanaticos…). Y incluyiba broixas y sers monstruosos, propios d’a nuei, oponius a lo que representaba a luz d’a razón.

Os suyos gravaus

A Revoluzión franzesa primer y, dimpués, a invasión napoleonica y a guerra d’a Independenzia trestucoron por completo a vida d’os españols, incluyida la de Goya. S’esligoron a violenzia y a muerte. O pintor aragonés refleixó o que suzedeba en una esgarrifosa serie de gravaus, Los desastres de la guerra, y en dos grans cuadros, La carga de los mamelucos y Los fusilamientos en la montaña de Príncipe Pío, que daban testimonio de cruels esferras sin de sentiu. A o contrario d’o que dica alavez se veyeba en os cuadros d’istoria, en as obras de Goya no i hai teatrals érois de brilans uniformes ni comportamientos ideyals que almirar, sino a realidat d’a guerra: bardoma, brutalidat, locura, sofrimiento, terror.

Sin albandonar as suyas obsesions personals y o suyo modo de pensar, Goya treballó en atras dos series de gravaus, a Tauromaquia y os Disparates, con teunicas cada vez más abanzadas. Y continó plasmando con os suyos pinzels a locura d’o mundo, fendo retratos y ocupando-se d’encargos ofizials. Pero dezaga d’a guerra, o país se dividió en dos bandos enfrontinaus, la un partidario d’o progreso, d’o que formaba parte o pintor, y l’atro aferrau a las trazas d’autuar tradizionals. Goya s’estió aislando y miró refuchio en una finca en os arredols de Madrit, a Torre del Sordo, en cual parez, aleixadas d’a vista d’o publico, representó una serie de personaches grotescos y pantasmals que refleixaban o suyo aturmentau estau d’animo, as clamadas “Pinturas negras”.

Cuan a represión d’os absolutistas encabezaus por o rei Fernando VII s’incrementó y muitos d’os suyos amigos estioron executaus, arrestaus u forachitaus, dezidió establir-se en Bordes, an pasó os suyos zaguers años de vida. En ixa ziudat franzesa, tot y con a suya abanzada edat, agún tenió fuerzas ta esperimentar novedaz teunicas y compositivas, tanto en cuadros como La lechera de Burdeos, de traza preimpresionistas, como en obras ta reproduzir en papel, como a serie de litografías nombrada Los toros de Burdeos.

Referenzias

  • Arturo Ansón (1995): Goya y Aragón. Zaragoza, Caja de Ahorros de la Inmaculada, col. Mariano de Pano.
  • José Luis Cano (2004): El genio de Goya. Zaragoza, Xordica.
  • José Camón Aznar (1980-1982): Francisco de Goya (4 vols.). Zaragoza: Ibercaja.
  • Antón Castro (1993): “Añoranza de don Francisco de Goya”, en Aragoneses ilustres, ilustrados e iluminados (132-137). Zaragoza: Gobierno de Aragón.
  • Laurent Matheron (1996): Goya (ed. facsímil). Zaragoza: DGA.
  • AA. (2001):Goya. Barcelona: Galaxia Gutenberg – Círculo de Lectores.
  • AA. (2009): Goya: Museo de Zaragoza. Exposición permanente. Zaragoza: Gobierno de Aragón.
  • Fundación Goya en Aragón: https://fundaciongoyaenaragon.es/
  • Gran Enciclopedia Aragonesa on line: http://www.enciclopedia-aragonesa.com/monograficos/biografias/goya/default.asp

Autividaz didauticas

Goya en Aragón

O suyo pai, d’ofizio dorador, teneba por unica fortuna dos casas bañadas por o sol [en Fuendetodos]. O buen ombre no s’ocupó gran cosa d’a educazión d’o suyo fillo y le dixó vivir a l’aire libre y dondiar por as montañas inmediatas, como si querese fer d’él un robusto labrador. Francho yera a os quinze años un mesache de buen caráuter y d’una vigor y una achilidat que podeban desafiar a un ziervo en a corrida. […]

Un día que levaba un saco de trigo ta o molín más amán, s’aturó enmeyo d’o camín y, tatariando una canta, se metió a debuxar con carbón un cochín en una paret.

A suya buena estrela conduzió allí a un viello flaire de Zaragoza que sabeba conoixer a os ombres y medir-los a la primera uellada.

O relichioso s’aturó y, dimpués de contemplar fiti-fito a o mesache, cual mano correba debuxando sobre o muro, le tocó a espalda y le preguntó quí yera o suyo mayestro.

–No tiengo garra, reverendo, ni me fa falta –respulió Francho.

–Si quiers venir con yo ta Zaragoza –le proponió o rezienmén plegau– te daré un mayestro y serás un gran pintor.

–A Zaragoza! Muito deseyo ir, si o mío pai lo consiente –contestó.

O pai de Goya tenió o buen alcuerdo de creyer o que le dizió o flaire y o nino Francisco estió transportau ta Zaragoza.

Asinas ye como o franzés Laurent Matheron, primer biógrafo de Francho de Goya, describiba l’ambién en o cual transcorrioron os suyos primers años de vida y o fortuito escubrimiento d’o suyo taliento artistico. Cosa a veyer con a realidat. Goya vinió a o mundo en o chicot lugar de Fuendetodos, pero con nomás un mes de vida os suyos pais lo levoron ta Zaragoza, an eban naixiu toz os suyos chirmans grans y an tamién naixioron os más chicoz. En a capital aragonesa vivió tota a suya infanzia y choventut. Aquí marchó ta o colechio y, más tarde, a la escuela d’arte que endrezaba unatro pintor, José Luzán. Y tamién en Aragón encomenzó a suya carrera profesional. Ya yera un pintor muito apreziau cuan se marchó ta Madrit, dimpués de casar-se, ta conseguir millors treballos.

En o suyo Aragón natal se pueden contemplar obras d’a primera etapa d’a suya vida, pero tamién d’etapas posteriors.

Sabrías dó se localizan as siguiens obras de Goya en Aragón? Relaziona as obras d’a columna zurda con as localizazions d’a dreita.

1.- Retrato de Félix de Azara                                                                   a) Museu de Zaragoza

2.- Regina Martyrum                                                                                 b) Basilica d’o Pilar

3.- Los desposorios de la Virgen                                                            c) Museu Goya

4.- Retrato de Fernando VII                                                                    d) Cartuxa de Aula Dei

5.- La adoración del nombre de Dios                                                    e) Museu Goya

6.- Los disparates                                                                                       f) Basilica d’o Pilar

Soluzión: 1-c; 2-b; 3-d; 4-a; 5-f; 6-e

En cuál d’as siguiens poblazions aragonesas no se puede veyer garra obra atribuyida a Goya?

Alagón; Calatayud; Zaragoza; Quinto d’Ebro; Muel; Remolinos.

Soluzión: Quinto d’Ebro

Goya prauticó diferens teunicas pictoricas. Pintó a o fresco sobre muro, olios sobre lienzo u sobre muro y fazió numbrosos gravaus. Y de totas ellas se conservan eixemplos en Aragón.

Sabes en qué consiste a teunica d’o fresco y por qué se diz asinas? Y as diferens menas de gravau? Mira informazión en internet sobre totas dos teunicas artisticas.

Relaziona as obras d’a columna zurda con a teunica emplegada d’a dreita.

1. Autorretrato                                                                                           a) Gravau

2.- Regina Martyrum                                                                               b) Fresco sobre muro

3.- El nacimiento de la Virgen                                                               c) Óleo sobre lienzo

4.- Los desastres de la guerra                                                             d)  Óleo sobre muro

5.- Retrato de Luis de Borbón y Vallabriga niño                                e) Gravau

6.- La tauromaquia                                                                                  f) Óleo sobre lienzo

Soluzión: 1-c; 2-b; 3-d; 4-a; 5-f; 6-e

Velázquez y Goya

En fablar d’atros pintors que eban influyiu en a suya traza de pintar, Goya nomás menzionó que a Rembrandt y a Velázquez. D’o primer almiró sobre tot os suyos gravaus, pues en España solamén i eba un cuadro suyo. Mientres que de Velázquez estudió en profundidat os lienzos que s’alzaban en as colezions d’os reis d’España y beluns d’els dica los reproduzió tanto en chicoz olios como en gravaus.

Sabes quí estioron ixos pintors y en qué epoca vivioron?

Mira en internet imachens d’as meninas de Velázquez y de dos obras de Goya que tamién reproduzen grupos de chen: La familia del infante Luis de Borbón y La familia de Carlos IV. Qué pareixius alviertes entre a obra de Velázquez y as de Goya? Y qué esferenzias?

Cartons ta tapizes y pinturas negras

Cuan Goya plegó en Madrit, o primer encargo que rezibió estió lo de pintar cartons con imachens que servisen de modelo ta la confezión de tapizes con os cuals adornar os palazios reals. O pintor no podeba triar o tema que iba a representar. Eban d’estar eszenas relazionadas con a cazata, con a pescata u con pasatiempos y fiestas populars, porque yeran os que más les cuacaban a os monarcas. Y eban de tener una composizión y un coloriu senzillos ta que dimpués os teixidors los podesen reproduzir con filos en os suyos telars sin de dificultat. Tot y con ixas condizions, Goya sabió ideyar composizions que uei día son famosas en toz.

Mira en internet imachens d’os cartons de tapizes de Goya Cuál d’os siguiens titols no se corresponde con un cartón de tapiz pintau por o pintor aragonés?

El quitasol, La gallina ciega, La cometa, El columpio, El pescador de caña, La caza del jabalí, La granizada, La vendimia, El pelele.

Soluzión: La granizada

Dimpués d’a guerra d’a Independenzia y con más de setanta años, Goya s’acubilló en os arredols de Madrit en una finca clamada a Torre del Sordo y en as suyas parez pintó a l’olio una serie d’eszenas conoixidas como Pinturas negras, mui diferens d’as cualas dezenios dezaga eba ideyau en os cartons ta tapizes. Si en iste predominaba o goyo d’os protagonistas y as colors vivas y luminosos, en a suya finca campestre plasmó, en tonos escuros, temas cuchos d’ambientazión nueiturna y irreal, con inquietans personaches caricaturizaus de caras desencaixadas. Dezaga d’una larga vida en a cuala Goya conoixió grieus enfermedaz, a xordera, una guerra terrible y cruels persecuzions politicas, asinas como o feneiximiento de cuasi toz os suyos fillos y d’a suya muller, a viellera y a muerte son mui presens en els.

Entre os titols que s’han meso a las diferens Pinturas negras figuran Duelo a garrotazos, Saturno devorando a un hijo, El aquelarre, La romería de San Isidro y Perro semihundido. Mira-las en internet y comenta un par d’ellas. Qué se represienta?, con qué carauteristicas? Contimpara una d’as cualas has triau con un cartón ta tapizes y destaca as diferenzias que i trobas.

Los Caprichos

Goya ye considerau en os nuestros días como un d’os más importans gravadors d’a istoria de l’arte. Poseedor d’una curiosidat sin de buegas, perfezionó con o tiempo as teunicas que utilizó y dica o momento d’a suya muerte esperimentó con aquellas que surtioron nuevas. En 1799 quitó a la venda una serie de gravaus que tituló Los Caprichos. En ella rediculizaba os malos costumbres, os vizios, a ignoranzia, a os poderosos nozivos y a os profesionals incompetens, igual que feban en as suyas obras cualques literatos d’a epoca (o pai Feijoo, José Cadalso, Jovellanos, Nicolás Fernández de Moratín, etz.). Y adibió una galería de broixas y sers de baruca, propios d’a nuei, como encarnazión de tot l’oposau a lo que significaba a luz d’a razón. 

En ixas estampas, ta parodiar a realidat sozial y denunziar condutas perniziosas, Goya se sirvió en ocasions d’animals con una fin moralizán, como tamién feban os fabulistas d’o suyo tiempo Tomás d’Iriarte y Félix María Samaniego.

Si puedes, vesita o Museu Goya de Zaragoza y mira en a sala de gravaus cualques Caprichos protagonizaus por animals. Si no, localiza-los por internet. Fixa-te, sobre tot, en o nº 37, Sabrá más o discipulo; o nº 40, De qué mal morirá; y o nº 41, Ni más ni menos. A quí cretica Goya con els?

Localiza y leye bella d’as falordias d’Iriarte u Samaniego. Qué conclusión quitas d’ella?

L’uso d’animals como protagonistas de cuentos y leyendas ye tan antigo como o mesmo ser umán. Sabes que en l’Antigüidat ya yera comuna ista mena de relatos? Mira informazión sobre o más famoso autor de falordias, o griego Esopo.

Conoixes a atros fabulistas no españols, como La Fontaine? Investiga sobre él.

Guerra y arte

Jacques-Louis David estió un pintor franzés que vivió en a mesma epoca que Goya. Estió mui famoso en vida y dimpués s’ha convertiu tamién en un d’os más zelebres pintors d’a istoria. Como Goya, estió autor de populars cuadros que refleixan eszenas belicas. Manimenos, as esferenzias entre os dos son enormes, ya que mientres o franzés ilustra eszenas ideyals, l’aragonés amuestra eszenas reals, de brutalidat y muerte, como tamién fazió en a serie de gravaus titulada Los desastres de la guerra.

Observa con ficazio os dos primers cuadros, de David, y os dos siguiens, de Goya. Dimpués, contesta a las preguntas que se te planteyan a la fin.

El rapto de las sabinas
El dos de mayo de 1808 en Madrid o La carga de los mamelucos
El juramento de los Horacios
El tres de mayo de 1808 en Madrid o Los fusilamientos en la montaña del Príncipe Pío

En qué epocas creyes que s’ambientan os cuadros de David? Y os de Goya? Qué guerra vivió Goya y qué repercusions tenió en España?

Entre que os protagonistas de David se veyen serenos, con as ropas limpias, en autituz que remeran a estatuas u una obra de teatro, cómo se veyen os de Goya? Pareixen érois valerosos? Son personaches famosos u anonimos? Qué pintor creyes que describe millor a guerra, tal como  ye?

Qué pintor denunzia a orror y a violenzia d’a guerra y cuál la emplega ta acobaltar autituz eixemplars? Belún fa fincapié en a inchustizia d’o feble fren a o fuerte? Quí identifica a guerra con razón y quí con irrazionalidat? Cuál d’os dos artistas se puede considerar testigo d’o suyo tiempo?

Observa os diferens recursos pictoricos que emplega cadagún Quí utiliza composizions equilibradas, un debuixo preziso y emozions contenidas? Quí expresa rabia, desespero y espanto con pinzeladas sueltas y apasionadas? Quí usa una luz uniforme y quí o contraste acusau de luzes y uembras ta aumentar o dramatismo?

El genio de Goya

Descarga dende iste enlaz o PDF d’a publicazión editada por a editorial Xordica con o patrozinio d’a Obra Sozial d’Ibercaja.

Aragoneses ilustres, ilustrados e iluminados

Descarga dende iste enlaz o PDF d’a publicazión Aragoneses ilustres, ilustrados e iluminados, de Antón Castro y José Luis Cano, editada por o Gobierno de Aragón en 1993.

DIRECCIÓN GENERAL DE POLÍTICA LINGÜÍSTICA

Departamento de Educación, Cultura y Deporte

Parque Empresarial Dinamiza (Recinto Expo)
Avenida de Ranillas, 5D - 2ª planta
50018 Zaragoza
Tfno: 976 71 54 65

Colabora: