Select Page

Segundo de Chomón

O mago d’o zine

Teruel, 1871 – París, 1929

A quí no le cuaca veyer una zinta de zine, ya sía en una sala gran, en compañía de familiars u amigos, y de dozenas d’esconoixius, u en casa, a solas, comodamén acoflau en o sofá? Pues bien, ixe plazer no sería o mesmo sin as brillans ideas d’un eszezional aragonés, Segundo de Chomón, que en os primers años d’esistenzia d’ixa industria ficó novedosos efeutos espezials y partizipó en a elaborazión d’un nuevo parlache, o zinematografico, dica alavez inesistén.

Vida

Segundo Víctor Aurelio de Chomón y Ruiz naixió en outubre de 1871 en Teruel, an o suyo pai treballaba como medico. En aquella epoca, Teruel yera una chicota ziudat, d’uns diez mil abitadors, pro aislada respeutive a las grans capitals nazionals y internazionals. No se conoixe mui bien cómo estió a suya infanzia y primera choventut. Pareixe estar que querió estudiar Incheniería y tal vez encomenzase a carrera. O causo ye que en 1895 viacheó a París y allí conoixió o que fuoron as dos grans pasions d’a suya vida, a la suya muller, Julienne Mathieu, y o zine, a imachen en movimiento.

Estió prezisamén en zaguers d’aviento de 1895 cuan os chirmans Lumière proyeutoron en a capital franzesa as primeras “zintas” d’a istoria. A suya durazión no plegaba a o menuto. Y en una d’ellas se podeba veyer a plegada d’un tren en una estazión, eszena que espantó a os espeutadors, que nunca no eban visto bella cosa asinas y salioron correndo en creyer que o tren los iba a enrollar. L’invento clamó l’atenzión y luego se difundió como espeutaclo de feria, chunto a las barracas que exibiban animals exoticos, a la muller barbuta u a lo mago que devinaba o futuro.

Obra

Con o paso d’o tiempo, as zintas, mutas y en blanco y negro, estioron perfezionando-se. Aumentó a suya durada, empezoron a contar breus istorias y incluyioron “efeutos visuals” que asombraban a o publico. Chomón s’intresó dende un prenzipio por o zine, en primeras a traviés d’a suya muller, perteneixién a una familia d’autors y que dentró a treballar en o coloriau a man de breus zintas, fotograma a fotograma (en cada segundo de zinta i eba 16 fotogramas). Entre 1897 y 1899 o turolense abió de complir con o suyo servizio militar en Cuba, an se libraba una guerra d’independenzia. Pero a la suya tornada sano y salvo a París se sumó tamién a la fayena de coloriar zintas. Inventó un sistema de colorazión automatica, con plantillas, y estió logau alavez por una gran compañía, a Pathé.

Ista lo ninvió en 1902 ta Barzelona, ta comerzializar o suyo invento. En a capital catalana Chomón rodó os suyos primers curtometraches, plenos de trucos. Con cambras espezials, filtros, fondos transparens, maquetas, uembras, moñacos articulaus, dople esposizión, sobreimpresions (utilizaba una mesma zinta en dos ocasions a distintas distanzias y asinas uns acuors apareixeban chigans y atros chicoz, como en Gulliveru en Pulgarcito) u o rodache fotograma a fotograma, conseguiba que en a pantalla suzedesen cosas como por arte de machia.

Efeutos espezials

A Pathé, a prenzipal produtora mundial de zintas en ixe momento, dezidió que tornase ta París. Y metió a la suya disposizión enormes estudios y grans presupuestos. Entre uns años, Chomón confezionó aplaudius efeutos espezials ta zintas de fantesía y entretenimiento. En a titulada Jim el escurridizo, por eixemplo, cuan o protagonista ye acazau por a polizía se convierte en un delgau papel ta salir d’un baúl zarrau; dimpués, eslampa d’un saco chitau en l’augua; fuye en una bezicleta que alzaba plegada como si estase de cartón y con a cuala se puya en un tren en marcha; en prebar d’aturar-lo, un d’os polizías ye enrollau y partiu en dos pero un obrero que fica cartels y lo veye, lo pega con maseta y adube revivir-lo; Jim dixa planchaus a dos perseguidors d’un portazo; l’agafan y le meten denzima una gran caixa, pero a la fin s’escabulle por un forau convertiu en una mena de salchicha.

En 1910, Chomón tornó ta Barzelona. O zine ya no yera un espeutaclo de barraca de feria. As zintas se veyeban en salas, duraban más, teneban un guión y contaban istorias compleixas. En España filmó zintas de mui diversos cheneros: comeyas, dramas, zarzuelas, istoricas, documentals… Y ta belunas tamién escribió o guión. En muitas ficaba novedaz narrativas y orichinals trucos.

Nomás dos años más tarde, en 1912, estió logau, con una soldata astronomica, por Itala Films, compañía zinematografica italiana que eba sustituyiu a Pathé como a más importán d’o mundo. En Turín intervinió, entre atros, en o rodache de Cabiria, un largometrache endrezau por Giovanni Pastrone que reconta un episodio d’a luita entre romans y cartachineses. Y en él desplegó a suya imachinazión ta crear eszenarios espeutaculars, volcans en erupzión, batallas multitudinarias, inzendios, o combates de flotas de guerra, suenios desasosegans… Dotó de dramatismo a las secuenzias por meyo d’a iluminazión y fazió que estase a cambra a que se movese, no os autors. En o muntache, amás, s’intercalaban plans chenerals y primers plans. O zine eba dixau d’estar un “teatro filmau”. Agora teneba un vocabulario propio.

A Primera Guerra Mundial arrasó a industria europea d’o zine. A partir d’alavez será Estaus Unius an se desarrolle y trunfe. Dezaga d’o conflito, Chomón s’instaló en París. Allí se adedicó a esperimentar con a zinta en color. Pero agún tenió tiempo de partizipar en unatra gran zinta Napoleón, d’o direutor franzés Abel Gance, una superproduzión de más de seis oras, a la fin reduzidas a tres, sobre a Revoluzión franzesa. Y tamién en una zinta española con l’autriz Concha Piquer, El negro que tenía el alma blanca, famosa por una secuenzia onirica en a cuala apareixe un gorila. En 1929, tornó malaudo d’un viache a Marruecos  an eba iu ta ensayar a suya zinta de color. Y feneixió poco dimpués. O suyo nombre, poco conoixiu por o gran publico, no tardó guaire en cayer en l’olbido. Tot y con ixo, uei se le reconoixe en tot o mundo como un d’os más chenials pioners zinematograficos. Os que adubioron a fer que as zintas de zine sían tal como agora las conoixemos.

Referenzias

  • José Luis Cano (2001): El mago Chomón. Zaragoza: Xordica.
  • Antón Castro (1993): “Segundo de Chomón, la alquimia del pionero”, en Aragoneses ilustres, ilustrados e iluminados (168-173). Zaragoza: Gobierno de Aragón.
  • Carlos Fernández Cuenca (1972): Segundo de Chomón, maestro de la fantasía y de la técnica. Madrid: Editora Nacional.
  • Juan Gabriel Tharrats (1988): Los 500 films de Segundo de Chomón. Zaragoza: Prensas Universitarias.
  • Agustín Sánchez Vidal (1992): El cine de Chomón. Zaragoza: CAI.
  • Diccionario Biográfico Español, Real Academia de Historia: https://dbe.rah.es/biografias/14147/segundo-de-chomon-ruiz

Autividaz didauticas

A naixenzia d’o zine

Chirmans Lumière, August (1862-1954) y Louis (1964-1948), inventors d’o zinematografo que serviba tanto de cambra como de proyeutor de zintas.

Gerorges Méliès (1861-1938), zine fantastico. Fundó o primer estudio de zine en o cual s’utilizoron sistemas mecanicos ta amagar zonas a o sol, trapas y atros mecanismos de mesa en eszena. En 1902 creó a que ye considerada a suya obra capital, Viache a la Luna.

Charles Pathé (1863-1957), fundador d’a interpresa Pathé Fréres (chirmans Pathé), que, entre os primers años d’o sieglo XX, estió a produtora más gran de zine d’o mundo.

Giovanni Pastrone (1883-1959), direutor y produtor, pionero d’as zintas en movimiento en Italia. En 1907 pasa a estar direutor alministrativo d’Itala Films. Ficó un sistema de gravazión, o travelling, que se convirtió en pieza clau en a industria. En a suya filmografía destaca a suya zinta Cabiria (1914), en a cuala partizipó Segundo de Chomón.

Istos son nombres que se zitan en o testo y que, chunto a o de Segundo de Chomón (menos conoixiu pero no por ixo menos importán), s’asozian a la naixenzia y primers años d’o zine.

Mira más informazión sobre o zine d’a epoca y redauta una breu resiña de cómo naixe o zine y a primazía d’Europa entre os primers años de vida d’a industria zinematografica.

A primera zinta rodada y presentada a o publico en París estió Salida de obreros de la fábrica Lumière (1895) de menos d’un menuto de durasa.

Unatra d’as primeras zintas, La llegada del tren a la estación de Ciotat (1895), causó gran sensazión en a sala an se proyeutó. Totas dos podioron veyer-se en «El Salon Indien du Grand Café à Paris», o 28 d’aviento de 1895. Eba naixiu o zine.

Visualiza istos videos y comenta que t’han pareixiu y as grans diferenzias que observas respeutive a o zine autual.

Contimpara-las con a primera zinta rodada en España Salida de la misa de doce de la Iglesia del Pilar de Zaragoza, de poco más de diez segundos, por o zaragozano Eduardo Jimeno con un zinematografo Lumière que crompó en Lyon.

Segundo de Chomón, pai d’os efeutos espezials

Espezialista en trucaches y revelau, teunico d’iluminazión y de fotografía, direutor, pionero d’o zine fantastico y d’o zine d’animazión. Toz istos treballos desarrolló Chomón a lo largo d’a suya carrera.

En o testo se menzionan cualques d’as teunicas que s’utilizaban en os albors d’o zine ta conseguir efeutos y mayor espeutacularidat, muitas d’ellas estioron ideyadas u perfezionadas por Chomón, como o travelling, o plano zenital, a sobreimpresión, o movimiento invertiu, o paso de manivela, as transparenzias…

Elabora un glosario con istos termins y mira eixemplos en internet ta comprender-los millor:

  • Direutor
  • Teunico d’iluminazión
  • Teunico de fotografía
  • Espezialista en trucaches y de revelau (en efeutos espezials)
  • Fundiu en negro
  • Paso de manivela
  • Transparenzias
  • Travelling

La búsqueda del color

A la zurda, Julienne Alexandre Mathieu, muller de Chomón, que apareixe en a foto superior.

Una d’as barucas d’os primers produtors, Pathè y Méliès, estió a busca de reproduzir a color en as zintas. Igual que en a fotografía, en un prenzipio, isto nomás se conseguió que por meyo d’a colorazión manual. En iste campo s’inizioron os primers treballos de Chomón en o zine.

A la suya tornada d’a guerra de Cuba, Chomón s’instaló en París an a suya muller Julienne Alexandre Mathieu, autriz de teatro y vodevil, eba autuau en bella zinta y treballaba en o taller de coloriau a man de zintas, fotograma a fotograma, fundau por Georges Méliès. O turolense s’incorporó a ixe laborioso quefer. Una zinta contaba en aquella epoca con 16 fotogramas por segundo.

Chomón no tardó guaire en ideyar un prozedimiento ta coloriar más rapido, a pur de plantillas. Más tarde Pathé perfezionará iste sistema y lo cuaternará con o nombre de« Pathécolor». A produtora franzesa nomás logaba ta este treballo que zagals, con una vista perfeuta y con maña ta o debuxo.

A zinta Os tulipans, endrezada por Segundo de Chomón en 1907 ta la Pathé y que puedes veyer en o siguién enlaz, tiene una durazión de 3 menutos y 20 segundos. Si as zintas d’alavez contaban con 16 fotogramas por segundo cuántos fotogramas s’abioron de coloriar? Muito treballo no?

En os zaguers años d’a suya vida, Chomón colaboró con Ernesto Zollinger ta conseguir un sistema de zinta en color. Basicamén consistiba en un aparato dotau de dos ruedas recubiertas de tierzopelo untadas de royo y verde que tintaban alternativamén a zinta de traza que un fotograma iba en royo y o siguién en verde. Feba servir filtros mui claros que permitiban tomas con cualsiquier iluminazión y valeban ta cualsiquier mena de proyeutor sin nezesidat d’azesorios.

A color en o zine tal como lo conoixemos en l’autualidat, no coloriau sino cuaternau a la vez que se filma a zinta, no s’adubirá dica os años 30 d’o sieglo XX, en a ya dominán industria d’o zine d’Hollywood.

Franzia, Italia, España…

Segundo de Chomón acompañó os primers años d’o zine como garra atro profesional, en aber treballau en os prenzipals estudios y con os produtors y direutors más destacaus d’a epoca.

Investiga y comenta ta qué interpresas treballó, en qué países y en qué mida o suyo treballo yera avaluau en a suya epoca.

Mira tamién cualques zintas en as cualas partizipó como teunico.

Acobalta cualques d’as suyas zintas como direutor.

Te pareixe que ista fegura d’o zine español tan acobaltada ye pro conoixida en l’autualidat? Argumenta a tuya respuesta.

Tal vez a suya zinta más popular ye Hotel Eléctrico, que endreza en 1908 y puedes veyer en o siguién enlaz. Ye considerada una obra mayestra d’o zine primitivo. Estió gravada en una zinta de ziento cuaranta metros de longaria de zeluloide virchen Pathé. En ella Chomón ofreixe a suya millor versión d’o «paso de manivela» y mete de manifiesto tot o suyo taliento en l’emplego de tota una cartera d’efeutos espezials.

Ta que lo faigas tu

Antes que no s’inventase o zinematografo bi abió numbrosos enchenios que conseguioron de bel modo a tan ansiada reproduzión d’a imachen en movimiento. Entre istos artefautos se troban:

O taumatropo, o primer aparato, inventau en Gran Bretaña en 1825, que permitiba dar movimiento a imachens estaticas.

O fenaquistoscopio, inventau en Belchica por o fisico Joseph Plateau en 1832, que estió o primer aparato que conseguió animar una secuenzia de debuixos estaticos descomponius en diferens fases d’un movimiento.

O zootropo, inventau en Gran Bretaña en 1834, que permitiba dar movimiento a cuantas fases d’un movimiento ziclico.

O folioscopio, patentau en Gran Bretaña en 1868, se trata d’un libro que en pasar as suyas pachinas chenera sensazión de movimiento en as imachens que contiene.

Mira imachens ta poder veyer o suyo funzionamiento.

En istos enlazes trobarás instruzions ta poder elaborar un fenaquistoscopio y eixemplos ta inspirar-te. A veyer qué tal te sale.

El mago Chomón

Descarga dende iste enlaz o PDF d’a publicazión editada por a editorial Xordica con o patrozinio d’a Obra Sozial d’Ibercaja.

Aragoneses ilustres, ilustrados e iluminados

Descarga dende iste enlaz o PDF d’a publicazión Aragoneses ilustres, ilustrados e iluminados, de Antón Castro y José Luis Cano, editada por o Gobierno de Aragón en 1993.

DIRECCIÓN GENERAL DE POLÍTICA LINGÜÍSTICA

Departamento de Educación, Cultura y Deporte

Parque Empresarial Dinamiza (Recinto Expo)
Avenida de Ranillas, 5D - 2ª planta
50018 Zaragoza
Tfno: 976 71 54 65

Colabora: