Select Page

Benedicto XIII, o papa luna

A diplomazia, a tenazidat

y o desafío

Illueca, 1328 – Peñíscola, 1423

Pietro Martínez de Luna y Pérez de Gotor perteneixeba a un d’os prenzipals linaches d’Aragón. De nino rezibió preparazión militar, pero finalmén os suyos trangos estioron endrezaus ta lo eclesiastico en tiempos en que en ixe ambito se cautivaba a politica y a diplomazia; estudió Leis en Montpellier, an más tarde sería profesor de Dreito Canonico. Ombre culto y enerchico, dezaga de desempeñar diferens cargos clericals (canonche, arzediano, pabostre…) en Vic, Tarragona, Uesca, Mallorca, Cuenca, Tarazona, Zaragoza y Valenzia, o papa Gregorio XI le fazió cardenal-diacono en 1375.

Ta par d’alavez, os papas levaban cuantos dezenios en Aviñón, protechius por o rei de Franzia a resguardo d’os periglos y a conflictividat d’a ziudat de Roma. Dintro d’a curia, Pietro estió chuez mandadero, destinau en no pocas misions diplomaticas, y acompañó a Gregorio XI en a suya tornada a una (nomás aparenmén) pazificada Roma en 1377. A l’año siguién, o papa murió y, entre tensions y menazas, o conclave trió a un italián, l’arzobispe de Bari, que sería Urbano VI. Muitos d’os cardenals (franzeses en a suya mayoría) s’arrepentiban d’un alcuerdo que eba estau mui forzau y, malas que podioron salir de Roma, se reunioron en a zercana ziudat d’Anagni y trioron a Roberto de Chinebra como nuevo papa (Clemén VII), alternativo a o que s’eba quedau en Roma. O zisma en a Ilesia yera serviu.

O prelau aragonés estió un d’os ombres de confianza d’o papa Clemén. Conseguió o refirme de cuantos Estaus europeus (entre els, as monarquías ispanicas) a la causa que eba tornau a instalar a suya seu en Aviñón. Se ganó un prestichio que, dezaga d’a muerte de Clemén VII en 1394, le levó a estar triau por a cuasi a totalidat d’os cardenals como nuevo papa: un Benedicto XIII que, a diferenzia d’os suyos antezesors, no se dixaba maniar por o rei de Franzia que, a bonico, estió retirando-le a suya favor dica demandar-le a renunzia en favor d’o papa de Roma en 1398. A negativa de l’aragonés prevocó un bloqueyo militar sobre o suyo palazio d’Aviñón, y a suya retirada ta Nápoles en 1403.

Ta par d’alavez, cuantos cardenals eban negau a suya obedienzia a Aviñón. Tan solo os reinos d’Escozia, Sizilia, Castiella y Aragón reconoxeban a o papa Luna. Iste basaba a suya lechitimidat en que tan solo el yera cardenal antes que no se produzise o zisma. Entre fracasaus intentos d’alcuerdo con l’atra parte, o refirme a la suya causa yera cada vegata menor y l’empandullo s’agudizaba en 1410, cuan un nuevo papa surtió d’un conzilio zelebrau en Pisa (an lo d’Illueca estió acusau de zismatico, ereche y nigromán). Benedicto XIII seguiba estando influyén, por eixemplo, en a politica d’a Corona d’Aragón, y organizaba eventos (como a Contraversia de Tortosa) ta reautivar o suyo papel en a Ilesia.

O retiro

En 1414, l’emperador Sexismundo convocó un conzilio en Constanza ta fer borrón y cuenta nueva y poder triar un pontifize unico ta tota la cristiandat dezaga d’a renunzia d’os tres papas “en zirculazión”. Lo conseguió con dos d’els, pero punchó en ueso con l’aragonés, que tamién fazió uditos xordos a las petizions d’o pedricador Vicente Ferrer y o rei Fernando d’Aragón. O suzesor d’iste, Alifonso V, le mantenió a protezión en o suyo retiro de Peñiscola, en una antiga fortaleza templaria an instaló a suya corte papal, no reconoixida ya por no dengún.

Asinas reconta Antón Castro ixos años de retiro: “Leyeba dica desora a la luz d’os velons y escribiba diariamén. Poseyeba una biblioteca estraordinaria de más de dos mil volumens, encaramullada de codizes, manuscritos forraus de vitela con encuadernazions en oro, testos clasicos en latín y griego, y libros de literatura rezién: Boccaccio, Francesco Petrarca, l’oszense Pedro Alfonso, o cronista Pero López d’Ayala (…). Se percataba, con dolor, que s’eba quedau nomás que en ixa viellera pazifica de prózer depuesto”.

Desafiador fren a o mundo, sobrevivindo a enverenamientos y atentaus varios, descansó d’o tot en 1423. Os suyos cardenals trioron un suzesor, Clemén VIII, que abdicaría pocos años dimpués por presions d’o rei d’Aragón. I hai qui diz que ixa linia prosiguió secretamén entre sieglos y que agún uei se mantiene. Pero ixo dentra en o terreno d’a fizión barata dada a conchuras y esoterismos de caminar por casa.

Referenzias utilizadas:

Autividaz didauticas

Un tiempo convulso y, enmeyo de tot,

a Cristiandat dividida

A larga vida de Pedro de Luna, cuasi zentenaria, consona con una epoca de cambios, crisis y confrontanza. A Guerra d’os Zien Años entre Franzia y Anglaterra levó aparellaus atros conflictos (como a violenta guerra zivil en Castiella y a Guerra d’os Dos Pedros que enfrontinó a dito reino con Aragón, entre atras contiendas en tota Europa). A peste negra de 1348 y as epidemias que siguioron, ligadas a la fambre, prevocoron una crisis demografica, azentuoron os desequilibrios economicos, y trayioron con el convulsions sozials, politicas y ideolochicas.

O Zisma d’a Ilesia d’Ozidén ye un calco d’ixa situazión, propizia tamién a movimientos ereticos y a busqueda d’a salvazión por vías poco convenzionals.  Mira informazión sobre istos dos termins: “flachelans” y “danzas d’a muerte”.

Recontando a vida de Pedro de Luna ya emos escubierto as claus d’ixe momento istorico tan tenso y complexo, a lo que tan ligada ye a suya biografía: o largo episodio d’o pontificau d’Aviñón y a confluenzia de dos y dica tres papaus simultanios. Ixos años son plagaus d’intrigas, alianzas politicas y chuegos diplomaticos a cuantas bandas, con cambios de fidelidaz y traidurías, neutralidaz tibias y frontinazos armaus en una Europa dividida. Se dioron feitos cuan menos chocans. En os primers años d’o Zisma, os papas Urbano (Roma) y Clemén (Aviñón) s’escomulgoron l’un a l’atro, con o que tota a cristiandat se trobó escomulgada. O caos yera tremendo: diozesis con dos bispes, monesterios con dos abaz, ordens relichiosas con dos chenerals, parroquias con dos parrocos, etz.

Una crisis tan global como ista prevocó reazions extremas: espirituals, misticas y ideyalistas por una parte; materialistas y “inmorals” por unatra. En a cultura, o laizismo y l’umanismo prenzipian a desafiar a o dominio d’a Ilesia. Ista instituzión milenaria y mui poco dada a os cambios prenzipia a notar fensiellas que desembocarán en os movimientos de Reforma, como cretica radical y rupturista, en o sieglo XVI.

Mira informazión sobre manifestazions literarias y/u artisticas que dan un repaso más “terrenal”, que se baixan de lo estrictamén relichioso y espiritual ta fablar de debilidaz, pecaus y pasions umanas. Por dar cualques eixemplos que te sonarán: El Libro de Buen Amor y La Celestina.

L’orichen d’un estereotipo?

Pedro de Luna insistiba en estar l’unico que, conforme a Dreito Canonico, podeba entimar un nuevo papa. En 1415, en Perpignan, entre siete oras, a os suyos 87 años, esponió debán de Ferrando d’Aragón os suyos argumentos. Impartió, siñala Antón Castro, “una lizión machistral d’oratoria, sapenzia teolochica, irreverenzia a os poders umans y tierca independenzia”. En unatra ocasión plegó a dezir que, antes d’abdicar, se dixaría cremar.

O dito “seguir en os suyos treze” fa referenzia a qui no renunzia a lo que creye chusto y se mantiene en as suyas ideas tot y que l’entorno siga desfavorable. O nuestro protagonista s’amostró firme dica o final en o suyo dreito a continar ostentando a dignidat papal, a seguir estando Benedicto XIII dica os suyos zaguers días.

Mira cualques esprisions que tiengan un significau similar (“no dar o suyo brazo a torzer”, “no baixar-se d’o burro”, “navegar contra aire y mareya”)

Bi ha qui veye en a suya autitut bella cosa cheneralizable a o modo d’estar d’os aragoneses. A terquedat como versión extrema d’a tenazidat, a fuerza de voluntat y a veemenzia. U a confianza en uno mesmo, o sentiu d’a chustizia y o no renunziar a os suyos dreitos, a lo que estima que le perteneixe. Prezisamén s’ha dito que Aragón ye tierra de pautos y de negoziazión, pero tamién de atener-se a dreito (standum est chartae, u estar a lo pautau, respetar l’alcordau).

Mira as definizions d’istos termins: obstinazión – estereotipo – topico.

Sapeba que le aguaitaban os enemigos y que a suya terquedat zentraba as desputas de consellos y reunions rechias. Estió designau papa cuan no lo deseyaba, en un momento en que o Zisma conmoveba a o mundo entero y dimpués, ta mantener-se en o suyo puesto, resistió conchuras, combates alongaus, calumnias y perdas irremeyables. Contrimostró que yera tan dilichén con a lanza y a espata como con a luenga. No yera ambizión, ni angluzia de riquezas, anque siempre estió abilidoso en a intriga y un diplomatico convinzén. (Antón Castro)

Un lunar (en as bases de l’antisemitismo)

y cuantas virtuz en o de Luna

En a Baixa Edat Meya correban tiempos difizils y inchustos ta os chodigos. Segallos expiatorios de muitos d’os mals que asolaban a Europa, a zaguers d’o sieglo XIV estioron victimas de pogromos, cruentas persecuzions con milars de muertos y conversions forzosas en ziudaz d’as coronas de Castiella y Aragón. En ixe ambién ostil, o papa Benedicto convocó a Contraversia de Tortosa (1413-1414): un debate entre cristians y chodigos, manipoliau ta arrebatar autoridat moral a os segundos y conduziu por vías d’adoctrinamiento (con rabins que acudioron obligaus y suportando acusazions y menazas). A Benedicto XIII se deben as bulasContra judaeos y Etsi Doctoris Gentium, que contribuyioron a enfoscar más agún o panorama ta las comunidaz chodigas.

Ista “zona de uembra” encaxa en una personalidat complexa. Impetuoso, como emos visto, inteleutual brillante y de gran cultura…

Pedro de Luna escribió o Libro de las consolaciones humanas, en o cual sigue a o filosofo latino Boecio. No i hai alcuerdo sobre a suya calendata de redazión: uns mantienen que l’escribió antes d’estar nombrau cardenal, y atros lo calendan en 1414, momento en o cual sofre a mayor resaca internazional. O tratau, repartiu en quinze libros y 68 capitols, amuestra diversos prozedimientos ta mostrar a l’individuo a superar as adversas zircunstanzias d’a naturaleza umana.

… mezenas…

Ombre poderoso, Pedro de Luna finanzió obras que uei día ya no esisten (como o zimborrio d’a Seu de Zaragoza, San Pedro de Calatayud y un busto-relicario de Santa Engrazia que por o que pareix fundioron os franzeses entre a Guerra d’a Independenzia), y atras que agún permanexen: os bustos-relicario de San Valero, San Bizén y San Lorién (uei día en a Seu), ornamentos en as seus de Valenzia y Tortosa, en o monesterio de Santes Creus (Tarragona) y parte d’o claustro d’a seu de Uesca. En cuantas bibliotecas (Nazional de Madrit, Nazional de París, O Vaticano, O Escorial, entre atras) se conservan eixemplars d’a suya magnifica biblioteca de libros relichiosos y autors clasicos y contemporanios.

… y ombre influyén.

O Papa Luna conseguió que se zelebrase en Caspe o compromiso ta triar a o rei d’Aragón, y que iste estase Fernando de Trastámara (familia amiga dende que, de choven, auxiliase a o lolo de Fernando, Enrique, en a guerra zivil que concluyió con iste en o trono de Castiella).

Anque Benedicto XIII tamién sabió de lo lilailero d’as amistaz.

San Bizén Ferrer, mui dau a la predicazión, tenió muito que veyer en ixe antisemitismo cheneralizau a lo que emos aludiu. Iste dominico valenziano tamién influyió enormemén en a politica d’a Corona d’Aragón y en o resultau final d’o Compromiso de Caspe, culminau en a eslezión de Fernando d’Antequera como rei d’Aragón. Ferrer tamién se levó mui bien con Benedicto XIII, anque remató dixando-le de costau. Unatro que remató retirando o suyo refirme a o Papa Luna estió, prezisamén, o rei Fernando, que eba estau mui benefiziau por azions de l’aragonés. Iste se queixaba: “A yo, que te fazié, me ninvías ta o desierto”.

Una aventura d’o Papa Luna… en pleno sieglo XXI

A l’año siguién d’a suya muerte, o calabre de Pietro de Luna estió desenterrecau ta tresladar as suyas restas ta Illueca y se escubrió que seguiba intauto. Estió instalau en o suyo palazio dintro d’una urnia, en o mesmo puesto an i eba naixiu. O cuerpo se perdió entre a Guerra de Suzesión, a primers d’o XVIII, y nomás se recuperó que o cránio, que se tresladó ta o palazio d’Argillo en a zercana Sabiñán. En abril de l’año 2000, a reliquia estió furtada, pidioron un rescate d’un millón de pezetas. Se desenmascaró a uns “secuestradors” prou torpes (en o fundo no pasó d’una vulgar bocarraniata). Dezaga de dos dezenios costodiau en o Museu de Zaragoza, en a primavera de 2021 tornó ta Sabiñán, ta una capiella acondizionada en l’interior d’a ilesia de San Pedro.

Vesita a pachina cual enlaz s’amuestra entre as referenzias (documental O Papa Luna, 600 años sin descanso). Podrás saber muitas más cosas sobre ista personalidat tan complexa.

Ta rematar: l’ “atro” Benedicto XIII

En aber eixerziu o pontificau enmeyo d’ixe embordiello, y negar-se a reblar debán de a linia mayoritaria, Pietro de Luna no ye reconoixiu en a lista ofizial de papas. Ha pasau ta la istoria d’a Ilesia como “antipapa” (o que arroziega una ideya negativa ta la posteridat). Cuan en 1724 o dominico Pietro Francesco Orsini estió eslechiu Papa, y prenió o nombre de Benedicto, prenzipió a emplegar l’ordinal XIV, dica que se le alvirtió que o que eba levau o XIII eba estau un antipapa y por tanto quedaba libre, reutificando en a numerazión. En 2018 se presentó una iniziativa a lo Vaticano ta demandar a reabilitazión de Pietro de Luna como papa ofizial, refirmada por cuantos bispes españols. Como con atras cosas, pareixe que as cosas de palazio van a bonico.

I hai una Istoria “ofizial”, escrita por os venzedors, pero en o reverso i hai atras “istorias alternativas”. Benedicto XIII, “o nuestro”, tot y con estar un ombre poderoso en vida (tamién aturmentau), pareixe formar parte d’ixa atra cara d’a Istoria. Mira, consulta, pregunta y comparte eixemplos de “istorias ofizials” y “istorias dende abaix”: personas olbidadas, acontezimientos poco recordaus, etc. Da ta una buena reflesión.

El Papa Luna

Descarga dende iste enlaz o PDF d’a publicazión editada por a editorial Xordica con o patrozinio d’a Obra Sozial d’Ibercaja.

Aragoneses ilustres, ilustrados e iluminados

Descarga dende iste enlaz o PDF d’a publicazión Aragoneses ilustres, ilustrados e iluminados, de Antón Castro y José Luis Cano, editada por o Gobierno de Aragón en 1993.

DIRECCIÓN GENERAL DE POLÍTICA LINGÜÍSTICA

Departamento de Educación, Cultura y Deporte

Parque Empresarial Dinamiza (Recinto Expo)
Avenida de Ranillas, 5D - 2ª planta
50018 Zaragoza
Tfno: 976 71 54 65

Colabora: