Select Page

Conde de Aranda

Un Ilustrau a o servizio d’o rei

Sietemo, 1719 – Epila, 1798

Pedro Pablo Abarca de Bolea naixió en 1719 y pasó os suyos primers años de vida en a suya chicota localidat natal, Sietemo, educau por mayestros chesuitas. Dezaga d’a muerte d’o suyo chirmán gran se convirtió en o primochenito d’a suya familia, de l’alta nobleza, y cuan su pai estió destinau como ofizial de l’exerzito a o norte d’Italia, él, con nueu años, le acompañó. O Tratau d’Utrecht eba meso fin a la Guerra de Suzesión y levau a o trono d’España a una nueva dinastía, os Borbón, anque eba zediu a Austria territorios españols en a peninsula Italica que a segunda muller de Felipe V, Isabel de Farnesio, quereba recuperar ta que en els reinasen os suyos fillos.

En Bolonia y en Parma Pedro Pablo continó con a suya educazión, de nuevo d’a man d’os chesuitas. Pero a los dezisiet años albandonó os suyos estudios ta empuñar as armas. Perén eba quiesto estar militar, como o suyo pai. Partizipó en suzesivos combates contra os austriacos y daus o suyo valor y a suya abelidat, con nomás ventiun años ya luziba os freses de coronel.

En 1742 feneixió o suyo pai y él eredó as suyas posesions y os suyos titols, entre els lo de X conde d’Aranda, por o cual ye conoxiu. Un año más tarde, en a batalla de Campo Santo, resultó feriu de gravedat. No albandonó por ixo a suya luita cuentra os austriacos dica que se siñó a Paz d’Aquisgrán, en 1748. Ta par d’alavez, ya yera mariscal de campo.

Aproveitó a etapa de paz ta recorrer Franzia, Belchica y Zentroeuropa, an se yeran imposando as ideas d’a Ilustrazión, un movimiento cultural que esfendeba a primazía d’o conoixenzia y a razón como motor de progreso. Contautó con os enziclopedistas parisinos, estudió tauticas militars en Prusia, d’an prenió a Marcha Real que dimpués se convertiría en l’imno d’España, y en Sajonia vesitó as fabricas de porzelana de Meissen, ta imitar as suyas tecucas de treballo en a fautoría de zeramica d’Alcora , en a provinzia de Castellón, fundada por o suyo pai.

En 1755 estió designau ambaixador español en Portugal, país natal d’a reina Barbara de Braganza, iniziando asinas a suya carrera diplomatica. No estió muito tiempo en Lisboa, arrasada por un tierratremo. Pidió estar relevau y a la suya tornada se le encomendó reorganizar os cuerpos d’Artillería y Incheniería de l’exerzito español, tot y con a resistenzia de cualques altos mandos.

Cuan Carlos III plegó a lo trono, lo trió como embaixador en Polonia y Saxonia, destín d’o que abió de tornar a tota prisa ta meter-se a o mando de l’exerzito español que combatiba con o portugués, en o marco d’a Guerra d’os Siet Años. Anque o resultau d’os frontinazos no estió mui exitoso, en rematar o conflicto Aranda estió nombrau capitán cheneral y gubernador d’o reino de Valenzia.

En 1766, as malas cosechas y a puyada d’o pre d’o pan dioron puesto a grieus alcontradas que estioron aproveitaus en benefizio propio por qui s’oponeban a las reformas empentadas por os consellers de Carlos III. Ixe levantamiento popular, conoixiu como o “motín de Esquilache ”, nombre d’un d’os ministros extranchers d’o monarca, metió en periglo a corona. Y o soberano, ta meter orden, clamó a o suyo militar más capaz, o conde d’Aranda. Iste safocó as tornas y contino estió nombrau presidén d’o Consello de Castiella.

Dende ixe puesto, o prenzipal en o gubierno dimpués d’o rei, consolidó l’autoridat real y continó con as politicas ilustradas. Entre o suyo mandato, disminuyioron os privilechios d’a Ilesia y se decretó a expulsión d’os chesuitas, un d’os grupos de presión contrarios a os cambios, por o que beluns d’os suyos enemigos lo tratoron d’anticatolico. Con a colaborazión d’atros aragoneses, o que cualques istoriadors han clamau “o partiu aragonés”, prebó d’asanar a economía y modernizar o país. Mandó fer o primer zenso d’España, redautó leis en busca d’incrementar a prosperidat agricola y mercantil, refirmó o desembolique d’as Reals Fabricas y a construzión d’a Canal Imperial y d’a Canal d’o Manzanares, convirtió Madrit en una capital renovada, limpia y molimental, a l’altaria d’atras capitals europeas y, amás, acometió milloras en o terreno cultural y artistico.

De firmes prenzipios aristocraticos, os suyos desalcuerdos con atros ministros y con o propio monarca propizioron que estase relevau en a presidenzia d’o Consello de Castiella y ninviau d’embaixador ta París, en 1773. En Franzia reprenió o suyo contauto con pensadors ilustraus y partizipó en as negoziazions de paz con Anglaterra que conduzioron ta la independenzia d’os Estaus Unius, feito que devinó como un perigloso prezedén ta o futuro d’as posesions españolas en America. Recobró ta España Menorca y Florida, en poder d’os angleses. Manimenos, no l’adubió con Chibraltar.

Con l’aszenso ta o trono de Carlos IV, o conde d’Aranda recuperó una posizión de privilechio en a corte madrileña. Batalló ta que a Revoluzión franzés no s’estendillase ta o nuestro país, pero s’oponió a una guerra ta la cuala l’exerzito español no yera parau. O suyo frontinazo con Manuel Godoy, protechiu d’os monarcas, tenió como consecuenzia a suya destituzión, forachito y engarcholamiento, dica que en 1795 se le permitió retirar-se a las suyas posesions en Epila. Allí, alpartau, se adedicó a alministrar as suyas tierras y a colaborar con a Real Sociedad Economica Aragonesa de Amigos del País, que eba aduyau a crear, dica o suyo feneiximiento. Dezaga de dezenios de servizio publico, iste insigne militar, diplomatico y politico, enzenegau con a millora d’a suya nazión y d’os suyos abitadors, estió enterrecau por deseyo propio en o monesterio de San Chuan d’a Peña, panteón d’os reis d’Aragón , con qui yera emparentau.

Referenzias

  • María Dolores Albiac (1998): El conde de Aranda. Los laberintos del poder. Zaragoza: CAI.
  • José Luis Cano (1998): El gran Conde de Aranda. Zaragoza: Xordica.
  • Antón Castro (1993): “La leyenda negra del Conde de Aranda”, en Antón Castro y José Luis Cano, Aragoneses ilustres, ilustrados e iluminados (pp. 114-119). Zaragoza: Gobierno de Aragón.
  • Eloy Fernández Clemente (2004): Estudios sobre la Ilustración aragonesa. Zaragoza: IFC.
  • Rafael Olaechea y José Antonio Ferrer Benimeli (1998): El conde de Aranda (mito y realidad). Huesca: DPH [1ª ed., 1978, Zaragoza: Librería General].
  • Pedro J. Pérez Correas (2002): La huella del conde de Aranda en Aragón, Zaragoza.
  • Pedro J. Pérez Correas (2013): 1794, el destierro del conde de Aranda. Sus memorias. Zaragoza.
  • Arturo Pérez Reverte (2015): Hombres buenos (novela). Madrid: Alfaguara.
  • AA. (2000): El conde de Aranda y su tiempo. Zaragoza: IFC.
  • Wikipedia: https://es.wikipedia.org/wiki/Conde_de_Aranda

Autividaz didauticas

O conde d’Aranda, militar de vocazión

Leye y comenta o siguién testo, con curiosos datos sobre a importanzia d’o conde d’Aranda en a organizazión de l’exerzito español. Observa cómo beluns d’os plantiamientos d’iste ilustrau aragonés han plegau dica os nuestros días.

O X conde d’Aranda, naixiu en Sietemo en 1719, d’o que se cumplen agora tres sieglos, estió politico, diplomatico, gran propietario agrario, emprendedor industrial, letrau y poliglota, mezenas y filantropo. Pero, debán de tot, estió y se sintió militar. Probablemén una d’as mayors frustrazions d’a suya vida consistió que a Corona no le permitió desempeñar-se como competén chefe de guerra, que lo fuo, en numbrosas ocasions. De tal traza que mesmo plegó a albandonar a suya innata arroganzia ta soplicar a la suya Catolica Machestat que azedese a encomendar-le cualques campañas. Pocas vezes l’adubió. Sorprendenmén, podría dezir-se, porque as suyas autuazions estioron esitos d’organizazión y demostrazions de dreito entendimiento d’as zircunstanzias, a ormino tan complicadas, d’a guerra.

Con 17 años, cuan usaba como títol o de duque d’Almazán secundario en a suya familia, s’escapó sin permiso d’o colechio de chesuitas italians an s’educaba o suyo pai, o IX conde, teneba en Italia un mando militar y s’enroló en l’exerzito español d’Italia. Un noble d’alta cuna con aptituz teneba o camín escampau en a milizia. A l’inte estió capitán d’os granaders una tropa distinguida y bien entrenada, a la cuala se demandaban condizions espezials de fortaleza, presenzia, achilidat y onradezen o rechimiento que mandaba y susteneba o suyo pai. Por zierto que ixa unidat agún esiste: alavez se nombraba Castiella y uei se diz Inmemorial del Rey nº 1. O suyo orichen se remonta a o sieglo XIII y, lochicamén, encabeza a nomina d’os autuals rechimientos españols d’infantería.

Luego (1740) estió nombrau coronel d’infantería por Felipe V, o que le capazitaba ta fer-se cargo d’un rechimiento. O 8 de febrero de 1743 intervinió en una cruenta batalla con motivo d’a guerra de Suzesión d’Austria, una conflagrazión entre grans potenzias, librada en tres continens, en a cuala Prusia, España y Franzia s’enfrontinoron con Austria, Rusia y Anglaterra. En o lugar lombardo de Campo Santo tenió una dura preba, cuasi letal. Quedó inerte, muerto en aparienzia y entre calabres, dica que lo troboron a l’atro’l día. Amás d’una convalezenzia que no le disuadió de tornar ta la batalla, a suya valor y nuevas feridas padexidas en combates posteriors le valioron l’aszenso a brigadier.

Pero como artillero rama belica teunicamén exichén y de triada plantilla por formazión y vocazión, y con valor prebada en o combate, tasamén podió contrimostrar as suyas reconoixidas capazidaz en a organizazión lochistica y o mando d’operazions. Estió eszezión una guerra ispanofranzesa cuentra Portugal y Anglaterra (1762), en a cuala abió de sustituyir, dezaga de meses de combates, a un chefe incompetén y ronico, cambiando ta millor o curso d’a campaña.

Politica de defensa

Aranda estió notable chestor de recursos, en cheneral, y d’os castrenses, en particular. Como embaixador con vasta esperenzia internazional conoixeba a valor que ta un país tiene a suya capazidat militar. I hai testos suyos cuentra una propaganda enemiga que desfeguraba a cuantía y capazidat d’as tropas españolas y replicó, airau, a un libelo que asignaba a la Corona tres rechimientos d’Infantería cuan yeran trenta y dos, sin contar os d’America, “tan bien disziplinaus como os de l’exerzito d’Europa”. Sabeba que rediculizar ixa potenzia dañaba a politica española que yera refirmar a os rebeldes norteamericans, mirar a recuperazión de Chibraltar y afavorir a las vastas tierras españolas en Norteamérica.

Carlos III, conoixedor d’as defizienzias d’o suyo exerzito, formó una comisión presidida por un capitán cheneral. Os treballos incluyiban a redazión de nuevas Ordinazions, pero s’interrumpioron. Aranda yera capitán cheneral dende 1763 y, en 1767, o rei le encargó reprener a fayena, que remató con esito. A calidat d’o testo lo fazió perdurar dica que Juan Carlos I encargó a suya renovazión a o cheneral Gutiérrez Mellado en 1978. Se retocoron en 2007 y un eixemplo que amuestra o suyo enzierto ye o parrafo que define a fegura d’o cabo:

Como chefe más inmediato d’o soldau u marinero, se ferá querer y respetar d’él; no le desimulará nunca as faltas de subordinazión; le infundirá amor a o servizio y muita exautitut en o desempeño d’as suyas obligazions; será firme en o mando, graziable en o que pueda y será mesurau en a suya autitut y parolas tot y que entime u reprenga.

Compare o leutor con o testo de 1767:

Como chefe más inmediato d’o soldau se ferá querer y respetar d’él, no le desimulará nunca as faltas de subordinazión. Infundirá en os d’a suya escuadra amor a l’ofizio y muita exautitut en o desempeño d’as suyas obligazions. Será firme en o mando, graziable en o que pueda, castigará sin cólera y será mediu en as suyas parolas, encara cuan reprenga.

Sorprendén coinzidenzia y, más, si se tiene en cuenta que, en o testo antigo, o rei fablaba en primera persona. Asinas y tot, tasamén calió cambiar-le pon, tal estió a suya atinada conzepzión. Aranda, como atras vezes, i eba supliu as defizienzias con incansable zelo.

Fuen: Aranda Militar, por Guillermo Fatás.

El conde de Aranda y Carlos III

O conde d’Aranda y Carlos III

Mira informazión y esplica en qué consiste ista forma de gubierno

Qué monarcas europeus son consideraus ilustraus en o sieglo XVIII?

En a imachen s’ilustran os problemas ocasionaus por cualques de las reformas levadas a cabo sobre a vestimenta tradizional derivadas d’o reformismo de Carlos III, en iste causo alcorzar as capas y cusir as alas d’o chapero.

Estioron istas reformas sobre vestimenta as unicas causas d’o clamau Motín de Esquilache?, qué atros suzesos prevocoron as tornas por tot o país? Averigua en internet en qué consistió el Motín del Pan de Zaragoza. Cuán se produzió?, por qué?, cómo remató?, creyes que tiene bella relazión con o Motín de Esquilache?

Dimpués d’o Motín de Esquilache (1766), Carlos III clamó a o conde d’Aranda a Madrit y le nombró gubernador d’o Consello de Castiella, cargo dende o cual inizió o prozeso que remataría con a espulsión d’os chesuitas en 1767, baixo l’acusazión d’autuar cuentra o rei y organizar revoltina.

Por qué creyes que s’espulsó en realidat a os chesuitas d’o país? Quí controlaba a educazión meya y superior en España a primers d’o sieglo XVIII? Qué consecuenzias podeba tener ixe control? Os chesuitas estioron espulsaus nomás d’España u tamién d’atros países? Qué consecuenzias tenió en os dominios españols en America? Averigua en internet qué yeran as reduzions chesuitas de Paraguai y qué pasó con ellas dezaga d’a espulsión d’os chesuitas.

A lo largo d’os siet años que estió a o fren d’o Consello de Castiella, instauró una politica reformista basada en os prenzipios d’a Ilustrazión con a cuala conseguió l’elochio d’o mesmo Voltaire.

Acometió muitas atras fayenas d’as más variadas carauteristicas: promulgó leis favoreixedoras d’a minería, a navegazión y o comerzio; promovió a urbanizazión de Madrit (división en barrios, construzión d’o paseyo d’o Prado) y d’atras grans ziudaz, y organizó bailes y atras diversions; fazió salir d’a capital a os numbrosos cleigos esqueferaus u que se trobaban difuera d’o suyo puesto de residenzia; creyó zentros de cultura d’ensiñanza gratuita y milloró as universidaz, ficando-las baixo o control d’o Estau y dotando-las de nuevos plans d’estudios…

Qué autuazions acordes con o pensamiento ilustrau levó a cabo Aranda como responsable d’o Consello de Castiella? Quí estió Voltaire?

Intrigas d’os suyos enemigos y a enemistat d’o rei causoron a suya cayedura en 1773 y l’invío como diplomatico ta París ta alpartar-lo d’a Corte. Manimenos, se trataba d’un puesto importán y dende él s’ocupó d’a politica esterior española, en espezial os dominios españols en America.

Leye a novela d’Arturo Pérez Reverte titulada Ombres buenos. Qué papel desempeña en ella o conde d’Aranda? Qué sabes d’a Enziclopedia que s’editó en Francia en o sieglo XVIII? Qué consecuenzias tenió a suya publicazión? Por qué creyes que beluns pensoron que s’oponeba a la Biblia?

Viajero por Europa

En a suya biografía emos leyiu que o conde d’Aranda viacheó a lo largo d’a suya vida por tota Europa. Entre a suya infanzia y primera choventut por Italia, con o suyo pai. Más tarde, entre 1748 y 1755 realizó un instructivo viache por Franzia y Zentroeuropa, o que le permitió observar os abanzes d’a Ilustrazión y tener una visión moderna sobre l’exerzito, as industrias, a educazión, etz. Posteriormén, estió embaixador en cuantos países: Portugal, Polonia y Franzia.

Coneutar os viaches d’o Conde d’Aranda con as suyas autividaz.

1.- Prusia conoixió a Federico o Gran, una d’as grans feguras politicas d’a epoca

 

a) Curta estanzia dimpués d’o tierratremo de Lisboa en 1755

2.- Sajonia conoixe as fabricas de porzelana de Meissen

b) Guerra entre España y Portugal, dintro d’o conflicto d’a Guerra d’os Siet Años, que enfrontinó a cuasi totas as potenzias d’a epoca entre 1756 – 1763

3.- Lisboa Embaixador en Lisboa

c) Intervenzión personal en o tratau de Paz de Versalles (1783) entre España y Anglaterra

4.- Polonia y Sajonia Embaixador en Polonia

d) Estudeya a tautica militar de l’exerzito prusiano

5.- Portugal Comanda de l’exerzito español

e) Embaixador estraordinario debán de o rei de Polonia y eleutor de Sajonia Augusto III, suegro de Carlos III. Entre a suya estanzia se siña en 1761 o Pauto de Familia

6.- París Embaixador d’España en Francia
1773 – 1787

f) Aprende nuevos metodos ta millorar a suya fabrica de loza y porzelana d’Alcora.

1-d, 2-f, 3-a, 4-e, 5-b, 6-c

Cargos y reis

Enlaza os reis con os cargos que desempeñó o conde d’Aranda con cadagún d’els.

Felipe V

 

1766 – 1773
Presidén d’o Consello de Castiella.

1756
Direutor cheneral d’Artilleros y Incheniers y coronel d’o Rechimiento d’Artillería.

Fernando Vi

 

1761 – 1763
Guerra entre España y Portugal. Se mete a o fren de l’exerzito español en Portugal.

1755
Embaixador estraordinario en Lisboa.

1793 – 1795
Forachito en Jaén.

Carlos III

 

1763 – 1766
Capitán cheneral d’os reinos de Valenzia y Murzia, gubernador d’o reino de Valenzia y presidén d’a suya Audienzia.

1773 – 1787
Embaixador d’España en Francia.

1760 – 1761
Embaixador estraordinario en Polonia.

Carlos IV

 

1741 – 1748
Luita en as guerras en Italia cuentra os austriacos

1792 – 1793
Decano d’o Consello de Castiella y primer secretario d’Estau

 

Felipe V: i
Fernando VI: b – d
Carlos III: a – c – f – g – h
Carlos IV: e – j

El gran Conde de Aranda

Descarga dende iste enlaz o PDF d’a publicazión editada por a editorial Xordica con o patrozinio d’a Obra Sozial d’Ibercaja.

Aragoneses ilustres, ilustrados e iluminados

Descarga dende iste enlaz o PDF d’a publicazión Aragoneses ilustres, ilustrados e iluminados, de Antón Castro y José Luis Cano, editada por o Gobierno de Aragón en 1993.

DIRECCIÓN GENERAL DE POLÍTICA LINGÜÍSTICA

Departamento de Educación, Cultura y Deporte

Parque Empresarial Dinamiza (Recinto Expo)
Avenida de Ranillas, 5D - 2ª planta
50018 Zaragoza
Tfno: 976 71 54 65

Colabora: